Құқық бұзушылықтың алдын алу балалар аутодеструктивті мінез-құлқының алдын алудың бір тәсілі ретінде.

Толығырақ

Құрылды Сенбі, 27 Қараша 2021 13:26

Қаралды: 697

Тақырыбы: "Мектепте және отбасында кәмелетке толмағандарға қатысты құқық бұзушылықтардың алдын алу"

Сөз сөйлеген: әлеуметтік педагог Райн А.Я.

Құқық бұзушылықтың алдын алу балалар аутодеструктивті мінез-құлқының алдын алудың бір тәсілі ретінде.

Кәмелетке толмаған балалар мен жасөспірімдердің құқық бұзушылықтары әр түрлі болуы мүмкін: зорлық-зомбылық, қатыгездік, агрессивтілік, ауырлататын қылмыстар, вандализм, осының бәрі соңғы жылдары біздің елді дүр сілкіндірді. Қылмыс толқынында кәмелетке толмағандар көбейіп келеді, олардың әрекеттері арсыздықпен, дөрекілікпен, дене зақым келтірумен немесе тіпті өлтірумен қайран қалдырады.

Әр адам құқық бұзушылық жасай алады. Тағы бір нәрсе, оны бәрі бірдей жасай бермейді. Ересектердің көпшілігі өте ақылды және өз әрекеттерінің нәтижелерін, салдарын болжай алады, азаматтық парызды, адамгершілік ережелерін және қоғамда бейбіт қатар өмір сүруді басшылыққа алады. Бірақ жасөспірімдер көбінесе өздерін ғана емес, олардың іс-әрекеттерін де дұрыс бағалай алмайды. Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтарының негізгі себептері-көбінесе балалар мен жасөспірімдер қылмыстың ауырлығын түсінбейді және заңсыз әрекеттерді қауіпті және қызықты ойын деп санайды.

Кәмелетке толмағандардың жасына байланысты құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік түрлерінің аражігін ажыратып, жас шектері заңнамалық деңгейде белгіленеді. Паспорттық жас есептеледі. Елге байланысты жасөспірімдердің құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілігінің жас шектері айтарлықтай ерекшеленеді. Қазақстанда әкімшілік жауапкершілік 18 жастан, қылмыстық жауапкершілік 14 жастан басталады. Кәмелетке толмағандардың жасаған әкімшілік құқық бұзушылықтары үшін оның заңды өкілі жауапты болады.

Құқық бұзушылықтар әкімшілік және қылмыстық болып табылады, олар екі жалпы сыныпқа бөлінеді: теріс қылықтар мен қылмыстар. Айырмашылық құқық бұзушының іс-әрекеті салдарының ауырлығына байланысты.

Кәмелетке толмағандардың аутодеструктивті мінез-құлқының алдын-алу бойынша жұмыс әртүрлі қызметтердің жұмысын қамтиды, мысалы:

1. Тәрбие қызметі

• Тәрбие жұмысын жоспарлау;
• Құқықтық жалпы оқыту бойынша жұмыс;
• Кәмелетке толмағандарды балалардың қоғамдық ұйымдарына тарту (үйірмелер, секциялар, аула клубтары). 

2. Психологиялық қызметі

• Сауалнама, әңгімелесу, тренингтер өткізу арқылы "тәуекел тобындағы", "ерекше назар аударылатын топтағы" балаларды анықтау;

3. Әлеуметтік қызметі:

• Отбасылық қолайсыздықты анықтау;
• Отбасыларға бару;
• Кеңес беру, ата-аналармен және балалармен әңгімелесу;
• Мұқтаж отбасыларға көмек көрсету (тегін тамақтандыруды ұйымдастыру, Мектепке жол акциясы, демеушілерді тарту);

4. Педагогикалық ұжым (пән мұғалімдері):

• Оқушылардың білім деңгейін арттыру;
• Білім алушылардың құқықтары мен бостандықтарын сақтайды, оқу тәртібін, сабаққа қатысу режимін қолдайды, білім алушылардың адами қадір-қасиетін, ар-намысы мен беделін құрметтейді.
• Білім беру процесі кезінде білім алушылардың өмірі мен денсаулығын сақтауды қамтамасыз етеді.
• Ата-аналармен (оларды ауыстыратын тұлғалармен) байланысты жүзеге асырады.

5. Инспектордың жұмысы:

• Профилактикалық әңгімелер,
• Рейдтер;

6. Ата-аналармен жұмыс:

• Отбасылық тәрбие;
• Отбасы мен мектептің өзара әрекеті.

Жоғарыда айтылғандардан кейін кәмелетке толмағандар жасаған құқық бұзушылықтардың белгілі бір түрлерін ажыратуға болады:

• біреудің мүлкіне залал, зиян келтіру немесе жою;
• ұрлық;
• кәмелетке толмағандардың сағат 23.00-ден кейін заңды өкілдерсіз тұрғын үйден тыс жерде болуы;
• психотроптық, есірткілік препараттарды және олардың аналогтарын дәрігерлік мақсатсыз қолдану;
• жол қозғалысы ережелерін бұзу;
• мамандандырылған шұғыл қызметтерді көрінеу жалған шақыру;
• ұсақ бұзақылық;
• Спирттік ішімдіктерді ішу;
• мектеп Жарғысын, мектептің ішкі тәртібін бұзу;
• жала;
• үлгермеушілік;
• арандатушылық үшін соттайды;
• ерте жыныстық қатынас;
• басқа адамдардың ар-намысын, қадір-қасиетін қорлау;
• суицид.

  Кәмелетке толмағандардың әкімшілік құқық бұзушылықтары үшін жауапкершілігі заңды немесе моральдық болуы мүмкін. Құқық бұзушылық үшін жаза келесідей болуы мүмкін:

• ескерту;
• айыппұл;
• мектепішілік есепке қою (алдын алу жөніндегі кеңестің шешімі арқылы);
• кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі бөлімге есепке қою (профилактика жөніндегі кеңестің, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссияның шешімі арқылы);
• профилактика кеңесінде жеке істерді қарау (ата-аналармен және балалармен әңгімелесу, балалар мен ата-аналарды ескерту, ата-аналарды жауапкершілікке шақыру);
• дербес істерді кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссияға шығару.

Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылығын болдырмауға болады, егер алдын алу жұмыстарына отбасы, жақын орта тартылса.

Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтарының маңызды себебі-олардың моральдық тәрбиесіндегі кемшіліктер.

Кәмелетке толмағандардың жас ерекшеліктері осы контингентке психологиялық және әдістемелік тұрғыдан сауатты көзқарасты талап етеді.

Балалар мен жасөспірімдердің мінез-құлқындағы уақытында байқалған ауытқулар және дұрыс ұйымдастырылған педагогикалық көмек құқық бұзушылықтар мен қылмыстарға әкелуі мүмкін жағдайлардың алдын алуда маңызды рөл атқара алады.

Есте сақтау керек, олардың әрекеттерінің салдарын алдын-ала білу қабілеті қыздарда 18 жасқа дейін, ал ұлдарда 20 жасқа дейін жетіледі. Бірақ балалардың бұл болжамын 3-5 жастан бастап үйрету керек. Қазірдің өзінде 5-6 жастағы балалар әдетте не істеуге болатынын түсінеді және олар не үшін жазаланады. Бірақ, қоғамдық құндылықтардың тұтас бейнесін қалыптастыру туралы айта алмайсың.

Әр адам өзінің өмір жолын таңдайды. Таңдау өте үлкен болып көрінеді, бірақ іс жүзінде тек екі нұсқа бар. Заңға бағынатын азаматтар салауатты, қауіпсіз және бақытты өмірді таңдайды, ал заңға бағынбайтындар ережесіз өмір сүреді, онда ең күшті жеңеді, хаос пен анархия билік етеді. Біз қылмыс деңгейі неғұрлым төмен болса, қоғам соғұрлым бай болатынын түсінуіміз керек. Қоғам неғұрлым бай болса, оның азаматтарының мәдениеті соғұрлым жоғары болады, бұл қоғамда қылмыстың себептері аз болады. Қоғамдағы шиеленісті жағдай жоғары болуы мүмкін, теріс әсерлер өте күшті болуы мүмкін, отбасындағы жағдай жай ғана төзбейтін, бірақ соңында адамның өзін қалай ұстау керектігін таңдайды. Егер ол қылмыс жасаса, онда ол бірнеше рет ар-ұжданынан өтті. Оның шешімдері үшін жауапкершілікті одан алуға ешкімнің құқығы жоқ. Сонымен ол нені таңдайды? Заң мен тәртіп немесе хаос пен анархия? Адам заң мен тәртіпті таңдағаннан кейін, ол заңға бағынатын азаматтардың таңдаған жолы одан қоғамның барлық моральдық нормалары мен заңдарын қатаң сақтауды және орындауды талап ететінін ұмытпауы керек.

 Шешім:

1. Мектептің әлеуметтік қызметі нақты жасөспірімдердің мінез-құлқына, көзқарастарын қалыптастыруға әсер етпестен бұрын өмір мен тәрбиенің қолайсыз жағдайларын уақтылы анықтап, белгілейді. Моральдық-құқықтық нормаларды бұзуға бейім оқушыларды анықтау.
2. Әлеуметтік педагог А. Я. Райн оқушыларды олардың құқықтарын қорғау, оларды пайдалану, бұзылған жағдайда және заңмен қорғалатын мүдделер үшін қорғау туралы хабардар ету. Жасөспірімдерге әр адамның жеке басының бостандығы мен жауапкершілігінің өзара байланысын көруге кеңес беру. Балаға оңалту-түзету көмегінің мүмкіндіктері мәселелері бойынша ата-аналарға немесе оларды алмастыратын адамдарға консультациялық көмек көрсету.
3. 1-11 сынып жетекшілері аутодеструктивті мінез-құлқы бар оқушылардың жеке ерекшеліктерін және тұлғаның адамгершілік деформациясының себептерін зерттейді. Тәрбие мәселелерінде отбасы мен мектептің өзара іс-қимылын күшейту.
4. Педагог-психолог А. А. Есентемирова, М.Л. Ливак белгілі бір жастағы оқушыларда туындайтын типтік дағдарыстық жағдайларды уақтылы анықтау.

• Артқа
• Алға